Doorbreek de cirkel – Hoe managers onbewust verandering blokkeren

Bert HendriksBoekreview

Doorbreek de cirkel – Hoe managers onbewust verandering blokkeren
Auteur: Arend Arnon

Boekreview door Bert Hendriks

Patronen in organisaties leren zien: volgens dr. Arend Ardon, sociaalpsycholoog en bedrijfskundige, ‘ga je het pas zien als je het doorhebt’.

Arend Ardon legt patronen uit als een gewoonte en beschrijft dit aan de hand van een mooi voorbeeld, een slipcursus. We weten dat je tijdens het slippen niet mag remmen en tóch doen we dat. Sterker nog, in die slipauto gaat een lampje branden als je het rempedaal hebt aangeraakt. En jij had je voorgenomen niet te remmen, je was je er dan ook niet van bewust dat je had geremd. Tóch het rode lampje. Een reflex dus die je in gevaar brengt. Je zegt het een, neemt je dat voor en het andere gebeurt. Je hebt goede intenties, maar doet toch precies die dingen waardoor het vastloopt. Volgens Ardon zijn we ons niet bewust van onze eigen patronen. Zonder dat we het weten:

  • hebben we aannames over veranderprocessen die ons in de problemen brengen;
  • gedragen we ons anders dan we zeggen;
  • vertonen we gedrag dat medewerkers afhankelijk maakt in plaats van zelfstandig;
  • ondermijnen we ondernemerschap en gaan we opnieuw met dezelfde aanpak de bestaande problemen te lijf waardoor ze blijven bestaan.

En dat is precies wat Cruijff bedoelde met ‘Je gaat het pas zien als je het doorhebt’*¹. Arend Ardon beschrijft op een begrijpelijke, inspirerende manier hoe je anders naar de situatie kunt kijken en definieerde daarvoor een aantal principes. Gewenste veranderingen die maar niet slagen, omdat we blijven doen wat we deden. En dan krijg je wat je kreeg. Het echte veranderen komt tot stand als je in alle openheid en eerlijkheid kunt spreken en een klimaat kunt creëren, waarin je kunt leren van wat er gebeurt, zegt Ardon. Ook hier komt mijn stokpaardje om de hoek: psychologische veiligheid is noodzakelijk om verandering te kunnen en willen brengen. Als het moeizaam wordt en goede intenties niet tot verbeteringen leiden, dan adviseert Ardon: Stop! Een vraag die leiders zich dan zouden moeten stellen is: ‘wat doe ik, dat ik dit ongewild in stand houd?’ Daarvoor moet je eerst begrijpen wat er gebeurt. Volgens Arend Ardon zijn het onze gedachten over de ander die selecteren wat we zien. Dit beschrijft Manu Keirse *² ook in zijn boek, namelijk hoe onze perceptie kan veranderen als we het werkelijke verhaal te horen krijgen. Wat je denkt stuurt ook je gedrag.

Een praktijkvoorbeeld van een patroon in een directieteam.

Gedachten van de directeur: ‘hoe kan het toch dat ze niet zien wat ik zie als het gaat om de toekomst van ons bedrijf’? Zijn gedrag: nog meer overtuigen en argumenteren over wat hij zag, met meer emotie.
Gedachten van collega’s: ‘hij heeft geen oog voor wat wij vinden of denken en neemt ons niet serieus.’ Hun gedrag: niet meer luisteren, laten het even voorbij waaien en doen wat ze zelf denken dat goed is.
Zolang de directeur zich niet de vraag stelt ‘wat doe ik waardoor ik deze situatie mogelijk in stand houd?’, komt het patroon niet op tafel. Nog beter is het als hij zichzelf vraagt: ‘wat heeft het met mij te maken dat zij zich zo gedragen?’

Het vraagt dus kwetsbaarheid en reflectie van de directeur in dit geval om zijn eigen handelen als een deel van het probleem of patroon te zien. Precies dat beschrijven De Haan en Kasozi*³ als het reflectieve zelf. Het vermogen om te begrijpen wat er in jouzelf en de ander omgaat. Leiders die daarvoor openstaan, kunnen patronen doorbreken. We zien wel wat anderen doen, maar op welke manier je eigen gedrag bijdraagt aan de situatie zie je niet. We stellen ons als het ware op achter de fotocamera, maken een foto van de situatie, en zien ons zelf niet op die foto staan terwijl we wel degelijk invloed hebben en uitoefenen. Het gaat dus om leren. Organisaties die leren, veranderen en kunnen zich beter en sneller aanpassen aan hun omgeving.

Voor mij zijn de inzichten van Arend Ardon nuttig en helpen ze me steeds vanuit betrokkenheid en distantie op onderzoek uit te gaan naar disfunctionele patronen die we allemaal bezitten.

¹ Zie ook ‘Je gaat het pas zien als je het doorhebt’, Pieter Winsemius (2017)
2 Zie ook ‘Zie de mens’, Manou Keirse (2014)
3 Zie ook ‘De schaduwkant van leiderschap’, Erik de Haan & Anthony Kasozi (2014)

Share this Post